Yüzyıllar boyunca çağdaş ve korunaklı bir şehir olan Gelibolu, her dönemde yetiştirdiği aydınları ile millete hizmette önemli roller üstlenmiş bir yerdir. Bir zamanlar tüm dünyada ün salmış Kemal Reis, Kaptanıderya Kaymak Mustafa Paşa, Trablusgarp Valisi Dayı Mustafa Paşa gibi şahsiyetler bu kişilerden sadece bir kaçıdır.
Gelibolu aynı zamanda Rumeli’nin dini merkezlerinden biri de olmuştur. Bu nedenle Gelibolu’da birçok tekke, zaviye ve tarikat da kurulmuştur. Hemen hemen her mahallede birkaç tekke ve zaviye vardı. Özellikle Mevlevilik, Konya’dan sonra en büyük etkisini Gelibolu’da göstermiştir. Bu yüzden bir zamanlar Gelibolu’ya “Medine-i Münevvere-i Gelibolu” da denilmeye başlamıştı. Böyle önemli bir merkez haline gelmiş olan Gelibolu’da hiç şüphesiz tasavvuf edebiyatı da gelişmişti. Ülkenin yetiştirdiği şairlerin birçokları ilahi, koşma ve aruz vezniyle eserler meydana getirmişlerdi. Bunlardan 16.yüzyılda yaşamış olan saz şairi Ayari’yi, “Cami” mahlasını kullanan ve Mısır’da hazine kâtipliğinde bulunan Ahmet’i, yine 16.yüzyılda yaşamış olan ve “Ceşmi” mahlasını kullanan Şair Mustafa Ali’yi ve Ahmet Celalettin Dede’yi sayabiliriz. Şair Mustafa Ali tarafından kaleme alınan ve halk arasında “Gelibolu İlahisi” olarak ün kazanmış ve Gelibolu’yu en güzel anlatan şiir şöyledir:
“Gelibolu’yu seyreyle gör ey gafil ne canlar var,
İhata eylemiş anı ki bildim yüz bin erler var,
Misal-i bağ-ı cennet teferrücgahı yerler var,
Çağırırsan bu deminde yetişir anda Pirler var.
Muhammediye sahibi Yazıcızade server var,
Dürrü Meknun-u Envar-ı yazan Ahmedi Bican var.
Kuşatmış kıblesin derya müferrahtır Namazgâhı,
İderdi Hızr ile suhbet müsellada varıp gahı,
Tutuştu elinde varak iderdi der ile ahı,
Olup talimde üstadı o canın ol cihan fahri.
Muhammediye sahibi Yazıcızade server var,
Dürrü Meknun-u Envar-ı yazan Ahmedi Bican var.
Ali Baba mekân etmiş varıp baş çeşme yanını,
Sinan Paşa sebil etmiş din için kuşça canını,
Coşar her kim varıp görse azade makamını,
Çü üçler yediler kırklar sancak etmiş mekanını
Muhammediye sahibi Yazıcızade server var,
Dürrü Meknun-u Envar-ı yazan Ahmedi Bican var.
Gör Mehmet Efendi’yi mesken edindi dağ başını,
Kerametle celalinden anarlar onun savaşını,
Ayakdaşı Firdan Dede akıtıp çeşminin yaşını,
Alaettin Efendi2nin keramet ederler işin,
Kendi kıldı namazın göre ne canlar içre canlar var.
Muhammediye sahibi Yazıcızade server var,
Dürrü Meknun-u Envar-ı yazan Ahmedi Bican var.
Tekke Baba’yı seyreyle bahre karşı durağıyla,
Süleyman Bey kucağıyla, Karaca Ahmet olur meşhur çırağıyla,
Bizi bunlarla haşreyle deyi dağı fırağıyla,
Müstecap ola duası dua harmanı yerler var,
Muhip ulu fıkarası göre ne can içre canlar var.
Muhammediye sahibi Yazıcızade server var,
Dürrü Meknun-u Envar-ı yazan Ahmedi Bican var.
Bu bir sırrı hidayettir,
Bu bir keşfi keramettir,
Velisi çok vilayettir,
Neziri yok bu dünyada
Dr. Nihat Atabay
Dr. Nihat Atabay